Huzursuz Bacak Sendromu

Huzursuz Bacak Sendromu’nun toplumun önemli bir bölümünü ilgilendirdiğine dikkat çeken TOBB ETÜ Hastanesi nöroloji uzmanı Dr. Esra Mıhçıoğlu, kadınlarda daha sık görülen HBS’nun belirtilerinden tanı konulmasına, nedenlerinden tedavi sürecine ve yapılan araştırmalara yönelik bilgiler verdi.

HBS, bacaklardaki zonklama, çekilme, ürperme ve benzeri rahatsızlık verici hisler ve dizginlenemeyen ve bazen de çok güçlü bacaklarını oynatma dürtüsü ile karakterize nörolojik bir hastalıktır. Belirtiler öncelikle kişinin gevşediği veya dinlendiği gece saatlerinde ortaya çıkar ve şiddeti gece boyunca artar. Bacakları hareket ettirmek rahatsızlığı geçirir. Sıklıkla paresteziler (anormal hisler) veya dizesteziler (hoş olmayan anormal hisler) denen hislerin şiddeti rahatsız ediciden ağrılıya kadar değişir.

Bu durumun en ayırt edici ve alışılmadık tarafı uzanmak ve gevşemeye çalışmak belirtileri harekete geçirmektedir. HBS olan kişilerin çoğu uykuya dalmada ve uykuyu devam ettirmede güçlük yaşar. Tedavi edilmediğinde bu durum gündüz yorgunluğuna neden olur. HBS olan hastalar uyku yoksunlukları nedeniyle işlerinin, kişisel ilişkilerinin ve günlük aktivitelerinin bu durumdan çok etkilendiğini ifade ederler. Sıklıkla konsantrasyon güçlüğü, hafızada bozulma veya günlük görevleri yerine getirmede başarısızlık yaşarlar. Bu durum seyahat etmeyi zorlaştırır ve depresyona neden olabilir.

Pek çok çalışma, orta ve şiddetli HBS’nun erişkinlerin %2-3’ünü etkilediğini göstermiştir. Bazı hastalar ciddiye alınmayacakları, şikayetlerinin hafif olduğu veya durumlarının tedavi edilemeyeceği düşünceleriyle tıbbi yardım aramazlar. Bazı hekimler yanlış bir şekilde belirtileri, sinirlilik, uykusuzluk, stres, eklem iltihabı, kas krampları ve yaşlanmaya bağlarlar.

HBS kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görülür. Her hangi bir yaşta başlayabilir. Pek çok kişi orta yaş ve sonrasında ciddi şekilde etkilenir. Yaş ilerledikçe belirtiler daha sık gelir ve daha uzun sürer.

HBS olan hastaların %80’inden fazlası daha sık karşılaşılan bir durum olan uykunun periyodik bacak hareketlerini (UPBH) yaşarlar. UPBH tipik olarak 15-40 saniyede bir gelen ve bazen bütün gece süren istemsiz bacak seğirmeleri veya uyku sırasında görülen sıçrayıcı hareketlerle karakterizedir. Belirtiler gece boyu tekrarlayan uyanmalara ve ciddi uykusuzluğa neden olur.

HBS olanlar özellikle otururken veya yatarken bacaklarında karşı konulmaz bir bacaklarını hareket ettirme dürtüsünün eşlik ettiği rahatsızlık verici hisler hissederler. Bu hisler daha nadiren kollar karın ve baş bölgesini de etkiler. Her ne kadar bu hisler daha çok vücudun her iki tarafında da hissedilirse de tek taraflı da olabilirler.

Bacakları (veya vücudun diğer etkilenen kısımları) hareket ettirmek rahatsızlığı yatıştırdığından HBS hastaları hisleri azaltmak veya önlemek için bacaklarını hareket ettirmeye devam ederler. Yürüyüşler yapar, otururken bacaklarını devamlı hareket ettirir ve yatakta döner dururlar.

HBS’nun klasik bir özelliği belirtilerin akşam saatlerinde şiddetlenmesi ve sabahın erken saatlerinde daha dinlendirici bir uykuya izin verecek şekilde belli bir süre belirtilerin hiç görülmemesidir. Diğer tetikleyici durumlar uzun araba yolculukları, sinemada oturmak ve uzun mesafeli uçak yolculukları  gibi uzun süre hareketsiz kalınan durumlarıdır. Çoğu kişi çeşitli sebeplerle uyku süreleri azalmışsa belirtilerin şiddetlendiğini söyler.

Hem HBS hem de onunla ilişkili tıbbi bir durumu olan kişilerde hastalık hızla şiddetlenme eğilimindedir. Tersine HBS olanlarda başka ilişkili bir tıbbi durum yoksa ve şikayetler erken yaşta başlamışsa hastalık çok yavaş bir ilerleme gösterir; belirtilerin düzenli olarak ortaya çıkması için yıllar geçmesi gerekir.

Çoğu vakada HBS’nun nedeni belirsizdir. Bununla birlikte genetik unsurlar olduğu düşünülebilir; HBS sıklıkla ailelerde görülür ve başlangıcı 40 yaşın altında olur. Kanıtlar beyindeki düşük demir seviyelerinin HBS’den sorumlu olabileceğine işaret etmektedir.

Hatırı sayılır ölçüde kanıt HBS’nun beyindeki akıcı ve anlamlı kas aktivitesi ve hareket için gerekli olan dopamin kullanan bazal ganglia devrelerinin disfonksiyonu ile ilişkilendirilmiştir. Bu yollardaki aksamalar sıklıkla istemsiz hareketlere neden olur. Bazal ganglianın dopamin kullanan yollarının bir başka hastalığı olan Parkinson hastalığı olan bireylerde HBS da sıklıkla görülür.

HBS aşağıdaki faktörler veya durumlarla da ilişkili görünmektedir:

- Böbrek yetmezliği, diyabet ve periferik nöropati gibi kronik hastalıklar.

- Bazı ilaçlar belirtileri alevlendirir. Bu ilaçlar bulantı gidericiler (metoklopramid veya proklorfenazin), antipsikotik ilaçlar (haloperidol veya fenotiyazin türevleri), serotonini yükselten antidepresanlar ve sedatize edici antihistaminik içeren soğuk algınlığı ve alerji ilaçlarıdır.

- Gebelik. Özellikle 3. trimester dönemi. Çoğu vakalarda belirtiler doğum sonrası 4. Haftada yatışır.

Alkol ve uyku yoksunluğu bazı kişilerde belirtileri tetikleyebilir veya alevlendirebilir. Bu faktörleri azaltmak veya tamamen ortadan kaldırmak belirtileri yatıştırabilir fakat bunların HBS belirtilerini tamamen önleyebileceği belirsizdir.

HBS için spesifik bir test yoktur. Tanı koymak için 4 temel kriter:

- Akşamları çok kötü olan belirtilerin sabahları olmaması veya ihmal edilebilir düzeyde olması,

- Etkilenen bacağı hareket ettirmek için çok güçlü ve baskın bir ihtiyaç veya dürtü, sıklıkla parestezi veya dizestezilerle ilişkili,

- Duyu belirtilerinin dinlenme, gevşeme veya uyuma ile tetiklenmesi,

- Duyu belirtilerinin hareket ile yatışması ve hareket sürdükçe bu durumun devam etmesi.

Nörolojik ve fizik muayene, hastadan alınan tıbbi öykü, aile öyküsü ve kullandığı ilaçların listesi yardımcı olabilir

Başka tıbbi durumları ekarte etmek için laboratuar testleri yapılabilir. Laboratuar testlerinde demir eksikliği ve diğer vitamin eksilikleri veya HBS ile ilişkili diğer tıbbi durumları ortaya çıkarabilir. Bazı vakalarda hastalığın tedavisini etkileyebilecek polisomnografi gibi uyku çalışmaları (uyku sırasında beyin dalgaları, kalp atımları, solunum ve bacak hareketlerini tüm gece boyunca kaydeden bir test) uyku bozukluğunun diğer sebeplerinin varlığını ortaya koyabilir (örn: uyku apnesi).

Çocuklarda HBS bazen “büyüme ağrıları” veya dikkat eksikliği sendromu” olarak yanlış tanılanabilir.

HBS belirtileri yatıştırmaya odaklanarak tedavi edilebilir. Etkilenen bacağı hareket ettirmek geçici bir rahatlama sağlar. Bazen HBS belirtileri diyabet veya periferik nöropati gibi ilişkili bir tıbbi durumun tespiti ve tedavisi ile yatıştırılabilir.

Bazı yaşam tarzı değişiklikleri ve aktiviteler hafif veya orta şiddette belirtileri olanlarda belirtileri azaltabilir. Kafein, alkol, tütün tüketimini azaltma; demir, folik asit ve magnezyum eksikliklerini telafi etme; düzenli bir uyku paternine geçme ve bunu sürdürme; orta şiddette bir egzersiz programı, bacak masajları sıcak duş alımları veya soğuk ped uygulamaları. Sadece demir düzeyleri düşük olanlarda demir replasmanı denemelidir. Bu tarz önlemlerle pek çok kişi bir miktar rahatlama yaşasa da belirtiler nadiren tamamen ortadan kalkar.

İlaçlar genellikle yardımcıdır ancak HBS’nu tüm kişiler için tedavi edebilecek tek bir ilaç yoktur. Farklı ilaçların denenmesi gerekebilir.

HBS tedavisi için sıklıkla kullanılan ilaçlar:

Dopaminerjik ajanlar (dopamini artıran ilaçlar). Büyük ölçüde Parkinson hastalığı tedavisinde kullanılan bu ilaçların uyku zamanı alındıklarında HBS ve UPBH belirtilerini azalttığı bilinmektedir ve birinci seçenek olarak kabul edilirler.

Gabapentin ve pregabalin gibi antikonvülzanlar sinir ağrılarını, ürperme ve sürünme gibi duyusal hisleri azaltabilir. Sersemlik, halsizlik ve mahmurluk muhtemel yan etkilerdir.

HBS yaşam boyu süren bir durumdur.  Yine de güncel tedaviler bozukluğu kontrol edebilir, belirtileri azaltabilir ve dinlendirici uyku süresini artırabilir. Belirtiler yaşlanmayla giderek kötüleşebilir; bu kötüye gidiş ilişkili tıbbi durumu da olanlarda daha süratli olabilir. Ayrıca bazı kişilerde iyilik dönemleri -günler, haftalar, aylarca belirtilerin görülmemesi- olabilir ancak belirtiler genellikle tekrar ortaya çıkar. HBS tanısı konması Parkinson hastalığı gibi bir başka nörolojik hastalığın da başladığına işaret etmez.

Araştırmacılar dopamin sinyallerinin bozulmuş iletiminin bu hastalıkta bir rolü olabileceğinden şüphelenmişlerdir. Çeşitli konferanslarda hayvan modelleri üzerinde ve demir seviyeleri ile dopamin etkileşimi üzerinde çalışmalara ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır. Örneğin serum ferritin düzeyinin (düşüklüğü demir eksikliğine işaret eder) yaşlı HBS hastalarında hastalığın şiddetini öngörmede faydası olduğunu göstermiştir.